Miejscowość

Nazwa wsi to nazwa stara wskazuje na to końcówka wyrazu. Wszystkie nazwy zakończone na :-ieć,-yce to nazwy stare. Nazwa Zagorzyce (inne zapisy to: Zagorze, Zagorzice, Sogorczycz, Zagórzyce) jest nazwą etniczną i oznacza ludzi mieszkających “za górą”. W miejscowej tradycji podawana jest inna etymologia nazwy Zagorzyce. Wiąże się ona z faktem, że pierwsi osadnicy osiadali się w lasach, które karczowali i wypalali. Wyrazowi "spalić" w języku rosyjskim odpowiada słowo "zagoriet".

Pierwsze wzmianki

Najwcześniejsza wzmianka o Zagorzycach sięga 1282 r., kiedy zostały wymienione w posiadłościach biskupów lubuskich, którzy otrzymali wtedy od Leszka Czarnego egzempcję sądową i podatkową. Autentyczność tego dokumentu została podważona, ale istnienie wsi Zagorzyce w końcu XIII wieku wydaje się pewne. Istnienie wsi Zagorzyce potwierdza dokument z 10.XI.1379 r., w którym dostojnicy małopolscy proszą króla Ludwika Węgierskiego o zwrot kasztelanowi sandomierskiemu, Janowi z Tarnowa, wsi Wiercany, Witkowice, Zagorzyce, Iwierzyce, leżących w "dystrykcie" zwanym "zabrona", a odjętych przez Kazimierza Wielkiego uprzednio kasztelanowi wilczków w zamian za nadanie mu miasta Kazimierza Dolnego nad Wisłą. Podkreślano tu, że wsie te należały "ab antiquo" do kasztelani sandomierskiej.

Ludność

Na obszarze Pogórza Karpackiego panowały sprzyjające warunki naturalne, które decydowały o bardzo wczesnym osadnictwie. Najstarsze wykopaliska wskazują na obecność człowieka na terenie powiatu ropczyckiego już na początku epoki kamienia (ok.. 5 000 -1800 p.n.e). Ludność zamieszkująca te tereny zaliczona została do grupy naddunajskiej kręgu kultur wstęgowych, prowadziła osiadły tryb życia, zajmowała się uprawą ziemi i hodowlą zwierząt. W epoce brązu i żelaza tereny te zamieszkiwała ludność kultury łużyckiej grupy tarnobrzeskiej. W następnych okresach historycznych obserwuje się wpływ celtycki oraz ślady kultury prowincjonalno-rzymskiej. Brakuje śladów osadnictwa okresu tzw. wędrówek ludów przypadających na V-VI w. n.e. Kolejne materiały potwierdzające osadnictwo na terenie Małopolski pochodzą z IX-X w. Geograf bawarski zanotował, że tereny te zamieszkują Vuislane, czyli plemię Wiślan. Na podstawie spisów świętopietrza oszacowano, że ludność parafii sędziszowskiej w 1340 r. wynosiła 1877 osób. Gęstość zaludnienia - 9 osób na km - w stosunku do innych parafii dekanatu dębickiego była najwyższa. Ludność okolic Ropczyc żyła we względnym dobrobycie i spokoju. Podstawą utrzymania ludności wiejskiej było rolnictwo. Lata nieurodzajne sprowadzały na okolice głód i epidemie. W połowie XVII w. nawiedziła te tereny dżuma powodując ich wyludnienie. Zubożenie ludności spowodowały też wojny ze Szwedami w 1655 r. Przez te okolice przemaszerowały wojska Rakoczego, Lubomirskiego i hetmana Czarnieckiego, aby spotkać się w Gnojnicy. Ludność Zagorzyc nawiedzały klęski żywiołowe jak na przykład pamiętna powódź w 1927 r.,czy silne mrozy w 1929 r. W 1933 i 1934 r. plony zniszczyło gradobicie. Ksiądz Wołek Wacławski w pracy pt. "Sędziszów i okolice" pisze o kilku epidemiach cholery, w czasie których zmarła znaczna część ludności. Na wsi panowała bieda która zmuszała dzieci z rodzin wiejskich do szukania pracy u rodzin lepiej sytuowanych, czy też u żydów. W latach 1937-1939, gdy zaczęto budować Centralny Okręg Przemysłowy przez Zagorzyce ciągnięta była linia wysokiego napięcia przy której niejeden mężczyzna znalazł zatrudnienie. W tym okresie wieś doznała poprawy materialnej, jednak nie na długo 1 IX 1939 r. wybuchła II Wojna Światowa. W budynku szkolnym w Zagórzycach Górnych zakwaterowało się wojsko niemieckie , które zniszczyło pomoce , oraz książki z biblioteki szkolnej. W roku 1944 od 3 do 23 sierpnia przez Zagorzyce przebiegał front. Walki toczyły się przez 20 dni, spłonęło 154 domy, jednak niewola niemiecka skończyła się. Na oswobodzonych terenach Polski władze objął powstały w Lublinie Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. Okres powojenny był bardzo trudny dla polskiej wsi. Dzieci chodziły głodne nędznie ubrane.

Oświata

Zanim wybudowano szkołę w Zagórzycach naukę czytania i pisania rozpoczęły siostry Służebniczki w wybudowanej 1 czerwca 1893r ochronce. Fundatorem jej był Wojciech Totoń ,który ofiarował na ochronkę 1*75ha ziemi, i wybudował duży dom z drzewa. W jednej połowie mieściła się kaplica, w drugiej mieszkania Sióstr Służebniczek. Gdy tylko ochronka została ukończona, dzieci w Zagórzycach i Szkodnej uczęszczały do niej. W dniu 23V 1895 r. RADA KRAJOWA z siedzibą we Lwowie wydała ustawę zobowiązującą każdą gminę do zorganizowania szkoły. W 1896 r. przystąpiono do budowy budynku szkolnego w Zagórzycach Górnych. W roku 1898/99 do szkoły zaczęła uczęszczać grupa 130 dzieci w różnym wieku. Realizowano program dwuletni w ciągu roku. W zimie były przerwy w nauce spowodowane silnymi mrozami, lichym ubraniem dzieci, brakiem opału , oraz częstymi epidemiami różnych chorób. Kierownik szkoły wygłaszał w niedzielę odczyty dla ludności na tematy historyczne i społeczne. Na odczyty te ludność licznie przybywała. W listopadzie 1904 r. zorganizowano pierwszy kurs nauki czytania dla analfabetów. Ludność nękały różne klęski żywiołowe susze, powodzie. Mimo to szkoła była prawdziwym ośrodkiem kultury i oświaty. 23 października 1904 r. otwarto pierwszą czytelnie dysponującą 100 tomami książek. W 1905 r. czytelnia otrzymała jeszcze 40 książek. Już w pierwszych dniach otwarcia do czytelni zgłosiło się 130 osób chętnych do czytania. Świadczy to o pozytywnym stosunku mieszkańców wsi do wiedzy. Rozwój oświaty byłby jednak nie pełny gdyby nie działalność Punktów Bibliotecznych. Pierwszy taki punkt w Zagórzycach w latach 1925-1939 prowadził gospodarz wsi Feliks Rataj. Przed I Wojną Światową nauczanie nie było powszechne znaczna część młodzieży nie miała sposobności do nauki. W 1914 r. w budynku szkoły zakwaterowało się wojsko rosyjskie. 25 lipca 1917 r. wojsko zarekwirowało dzwonek umieszczony na budynku szkoły, który dotąd zwoływał dzieci na naukę, gdyż mieszkańcy nie mieli zegarków. Naukę wznowiono 1 września 1915 r., a w 1925 r. wprowadzono nowy program nauczania. Od 1925 r. szkoła Powszechna w Zagórzycach Górnych została przemianowana na 5-klasową. Po zakończeniu II Wojny Światowej i ustabilizowaniu się władzy ludowej w szybkim tempie zaczęło rozwijać się polskie bibliotekarstwo. Okres największego rozwoju bibliotekarstwa w powiecie Dębickim, a później Ropczyckim przypada na lata 1955-1960. Biblioteka gromadzka w Zagórzycach powstała z inicjatywy powiatowej Biblioteki Publicznej w Dębicy. Nowopowstała biblioteka mieściła się w prywatnym budynku, w domu Jana Totona w pobliżu ochronki w samym środku Zagorzyc.

Miejsca kultu Bożego

Miejscami kultu Bożego, nazywamy miejsca wyłączone z użytku świeckiego. Na terenie parafii Zagorzyce są to : kościół parafialny (dawny i obecny), kaplica dojazdowa w Gnojnicy, cmentarz oraz kapliczki i krzyże przydrożne.

Kościół Parafialny w Zagorzycach

Do 1922 r. mieszkańcy Zagorzyc, Szkodnej, Gnojnicy uczęszczali do kościoła w Górze Ropczyckiej. Wierni, którzy mieszkali w odległości ok.10 km od świątyni parafialnej w 1920 roku zbudowali drewniane budynki z przeznaczeniem na cele nowej parafii. Zabudowania te zlokalizowane były na terenie Zagorzyc Górnych ok. 9 km od kościoła w Górze Ropczyckiej przy drodze głównej przez wieś, prowadzącej do Szkodnej. Najważniejszym wśród drewnianych budynków był ten przeznaczony na tymczasowy kościół. Miejscowa ludność nazwała go - barak. Z zewnątrz barak przypominał dużą stodołę - był to drewniany, szalowany budynek kryty eternitem z sygnaturką na szczycie. Pomiędzy deskami były tak duże szpary, że w zimie przed nabożeństwami wymiatano śnieg. Było również zimno, tak jak na zewnątrz, dlatego zdarzało się, że podczas nabożeństw ludzie tupiąc dla rozgrzania się, zagłuszali celebransa. Całość wyposażenia wewnętrznego była bardzo skromna. Posadzkę całej świątyni stanowiły płyty chodnikowe. Prezbiterium nawy nie było podwyższone, od nawy kościoła oddzielały je balaski. Zakrystię stanowiła dobudowana z boku szopa bardzo ubogo wyposażona. Ksiądz Badowski pisze, że "prócz kielicha, mszału, ornatu zielonego i kilku sztuk bielizny nie było nic przygotowane". Staraniem księdza zostały zakupione wszystkie niezbędne przedmioty i szaty liturgiczne. Przed 1930 r. zakupiono dla tego kościoła dwa dzwony o wadze 350 kg . Były one umieszczone na drewnianej konstrukcji opodal wejścia. Po wybuchu II wojny światowej zostały skonfiskowane przez Niemców i wywiezione w październiku 1939 r. Poza niezbędnymi dla sprawowania kultu przedmiotami baraku nie wyposażano. Parafia starała się bowiem o budowę stałego budynku kościoła. W kościele tymczasowym liturgię sprawowano od 27.IX.1922 r. do 10. IX.1944 r. Po poświęceniu nowego budynku barak został rozebrany. Miejsce, w którym znajdował się kościół tymczasowy zostało obsadzone grabowym żywopłotem, a w miejsce ołtarza zbudowano betonową kapliczkę o kształcie słupa. W niszy umieszczona jest figurka NMP Niepokalanej, a całość wieńczy krzyż z wizerunkiem Pana Jezusa.

Myśl budowy nowego kościoła pojawiła się zaraz po osiedleniu się kapłana i erygowaniu okręgu parafialnego. Dnia 9 lutego 1924 r. wybrano Komitet Parafialny, którego głównym celem było gromadzenie funduszy na budowę kościoła parafialnego. Ustalono datki w wysokości 1 zł miesięcznie z każdej morgi gruntu przez okres trzech lat - 1925, 1926, 1927. O pomoc finansową zwrócono się także do Polaków przebywających za granicą, głównie w USA. Początkowo pieniądze przechowywano w parafii, a od 1926 r. deponowano na rachunku PKO w Tarnowie otworzonym przez Konstytorz Biskupi. Gdy w ogólnopolskiej sytuacji gospodarczej zauważono oznaki zbliżającego się kryzysu, w parafii rozpoczęto gromadzenie materiału budowlanego. W tym samym czasie uzgodniono z małżeństwem Zofią i Franciszkiem Marcińcami rekompensatę za opuszczenie działki i przeniesienie budynków. Opuszczona działka powiększyła plac przeznaczony na budowę kościoła. Równolegle była przygotowywana dokumentacja budowlana. Pierwsze szkice świątyni przygotował w 1930 r. pan Stażkiewicz z Rzeszowa, dalsze plany architektoniczne wykonał pan Gruszczyński z Krakowa. Projekt budowy architekt ukończył w sierpniu 1932 r. Konstytorz Biskupi zatwierdził go 26.X.1932 r., natomiast Urząd Wojewódzki w Krakowie zatwierdził i wydał pozwolenie na budowę 11.II 1933 r. Po zgromadzeniu dokumentacji ks. proboszcz zwrócił się do władzy kościelnej o pozwolenie na rozpoczęcie budowy i błogosławieństwo ks. biskupa i uzyskał je.

Prace budowlane rozpoczęto od poświęcenia placu budowy przez ks. proboszcza Józefa Badowskiego w dniu 4.V.1933 r. Poświęcenia i wmurowania kamienia węgielnego dokonał ks. bp F. Lisowski w dniu 12 lipca 1933 r. Prace murarskie trwały do późnej jesieni. W listopadzie, mimo niesprzyjającej aury, wykonano więźbę dachową, w styczniu 1934 r. podmurówkę pod dachówkę. Następnie założono dachówkę, rynny i sygnaturkę. Budowę prowadzono systemem gospodarczym. Nad całością prac czuwał architekt p. Gruszczyński a wspierał go p. Sierżyński, który zarządzał robotnikami. Codziennym "werbunkiem" około 100 robotników zajmowali się Feliks i Wincenty Bizon z Zagorzyc. Ludzie do pracy byli chętni, czasami do pracy przychodziły także kobiety. Do budowy nie wykorzystywano ciężkiego sprzętu budowlanego, prace wykonywano ręcznie. Prace budowlane trwały do maja 1934 r. Po zamknięciu pierwszego etapu - pokryciu dachu - wstrzymano je ze względu na postępujący kryzys gospodarczy i ubożenie ludności wiejskiej.

Nowy kościół zbudowany w stylu neogotyckim, prezentował się okazale - wysokie mury wykonane z białej cegły cementowej pokryte zostały dwuspadowym, stromym dachem krytym czerwoną dachówką dobrzechowską. Konstrukcja dachu wykonana została oddzielnie nad bocznymi niższymi nawami oraz nad nawą główną kościoła. Ściany nawy środkowej mają wysokość 16 m, a szczyt konstrukcji dachowej podniesiony jest o 9 m. Wejście główne do budynku usytuowano od strony południowej. Po stronie prawej zbudowano kaplicę boczną krytą dachem w kształcie kopuły. Od strony lewej umieszczono wejście boczne, tzw. babiniec oraz zakrystię. Wnętrze świątyni o powierzchni 430 m2 podzielone zostało na nawy: środkową, główną i dwie boczne. Nawy boczne wydzielają po cztery filary łączące się ze sobą łukami i podtrzymujące wysokie ściany. Nawa główna jest dłuższa od bocznych i zakończona półkoliście. W tym miejscu usytuowane zostało prezbiterium.

Mimo zakończenia w 1944 r. prac przy budowie świątyni parafialnej, do 1944 r. miejscem kultu dla parafian nadal był barak. Poświęcenia nowego kościoła dokonał ks. J. Badowski 10.IX.1944 r. o godz. 6:00. Wtedy dopiero można było sprawować w nim Eucharystię Kościół w tym czasie był wyposażony w niezbędne prowizoryczne sprzęty. Dotychczas zubożenie ludności i okres wojny nie sprzyjały pracom wykończeniowym. Podjęto je dopiero od 1950 roku, przygotowując budynek i ołtarz do obrzędu konsekracji. Zadania tego podjął się drugi proboszcz - ks. Jan Czajka. W tym okresie kasa parafialna była pusta. W kancelarii znaleziono szkic ołtarza, który został przez księdza i miejscowych rzemieślników przekształcony w projekt. Kuria Biskupia miała pewne zastrzeżenia, ale ostatecznie wyraziła zgodę na jego budowę. Budynek kościoła odznaczał się złą akustyką, dlatego należało zbudować ołtarz o wielkich rozmiarach. Zdecydowano się więc na konfesję. Wydłużenie nawy głównej stanowi prezbiterium. Oddzielają je od naw świątyni balaski, których ozdobą jest płaskorzeźba, przedstawiająca krzew winny. Między balaskami a ołtarzem zbudowano kilka drewnianych stopni. Na podwyższonym poziomie znajduje się ambonka, miejsce dla celebransa i służby liturgicznej. Na kolejnych trzech stopniach zbudowano konfesję, w której można wyróżnić trzy poziomy. Na planie kwadratu w 4 rogach ustawiono 8 filarów - po 2 razem. Filary w górnej swej części mają nisze, w które wstawiono figury przedstawiające znaczące postaci Nowego Testamentu. Pierwsze z lewej, licząc od strony ludu, miejsce zajmują św. Piotr i św. Jan Chrzciciel, po stronie prawej św. Józef i św. Paweł. Na filarach tylnych znajdują się figury ewangelistów: z lewej św. Marka i Mateusza, a z prawej św. Łukasza i św. Jana. Pomiędzy tylnymi filarami znajduje się nastawa ołtarza. Wszystkie filary podtrzymuje baldachim symbolizujący niebo. Każdy filar zwieńczony jest strzelistą wieżyczką. Na drugim, wyższym poziomie, cztery konstrukcje słupkowe podtrzymują kolejny baldachim, który w całości pokryto płaskorzeźbą przedstawiającą Boga Ojca wśród chmur i aniołów. Pośród konstrukcji słupkowej przygotowano miejsce dla figur czterech proroków większych Starego Testamentu. Wykonane i umieszczone zostały postaci jedynie dwóch proroków: Izajasza i Jeremiasza. Trzeci, najwyższy poziom, stanowi strzelista konstrukcja, na szycie której umieszczono białą gołębicę, symbol Ducha Św. Centralne miejsce w ołtarzu zajmuje tabernakulum. Wykonano je z ozłoconej kasy pancernej. Zostało ono umieszczone pierwotnie ponad mensą stanowiącą całość z nastawą. Po zmianach wprowadzonych przez Sobór Watykański II dotyczących sprawowania liturgii, nastawę i mensę rozdzielono. Mensa została przesunięta do przodu, a nastawa wraz z tabernakulum podniesiona do góry. Wieczne lampki, jest ich dwie, umieszczone zostały na słupkach ustawionych przy balaskach w wejściu do prezbiterium. Ponad tabernakulum umieszczono główny obraz ołtarza. Jest zmieniany w zależności od okresu roku liturgicznego. W wielkim poście miejsce centralne stanowi krzyż z wizerunkiem Pana Jezusa. W okresie wielkanocnym pojawia się tryptyk złożony z Ostatniej Wieczerzy - część środkowa - oraz obrazów przedstawiających świętych Piotra i Pawła. Przez pozostałą część roku liturgicznego miejsce centralne w tryptyku zajmuje obraz Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, boczne - Apostołowie.

Prace związane z wykonaniem i ustawieniem całej konstrukcji pod kierownictwem proboszcza wykonali cieśle i stolarze z parafii, głównie Stefan Maciołek z Gnojnicy wraz z braćmi. Rzeźby wykonywał Antoni Chojnacki z Bochni, a obrazy malował Sworzeń.

Konsekracja kościoła wraz z ołtarzem głównym odbyła się 11.X.1953 r. Aktu tego dokonał ks. bp Karol Pękala. Kościół zyskał patronów w osobach świętych Piotra i Pawła. Ołtarz główny został konsekrowany pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, gdyż budowę rozpoczęto w roku ogłoszenia tego dogmatu. W kościele umieszczono relikwie św. Teodula i Lukrecji.

W latach 1955 - 1958 zbudowano dwa ołtarze boczne. Konstrukcja ich była podobna do konfesji ołtarza głównego. Ponad dwoma filarami przednimi oraz na tylnej części ołtarza umieszczono baldachim. W ścianie ołtarza umieszczono obrazy. W ołtarzu prawym - Najświętszego Serca Pana Jezusa w lewym - Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny oraz feretron Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Nastawa ołtarza i mensa stanowią całość, dlatego celebrans staje tyłem do ludu. Ołtarze boczne były fundowane przez parafian oraz Katarzynę Drozd, która ofiarowała na ten cel cały swój majątek. W kaplicę boczną - usytuowaną w prawej części kościoła ksiądz Jan Czajka pragnął poświęcić Jezusowi Miłosiernemu. Zamówiono i zakupiono obraz - przedstawiający Jezusa Zmartwychwstałego (kopia obrazu rozpowszechnianego przez siostrę Faustynę Kowalską). W tle obrazu umieszczony został kościół parafialny i jego otoczenie. Podczas wizytacji kanonicznej w 1960 r. nakazano wyposażyć kaplicę i nazwano ją "Kaplicą Krzyża Świętego". Zadanie nie zostało podjęte. Podczas kolejnej wizytacji w 1978 r. ponownie kazano zagospodarowanie kaplicy, którą nazwano "Kaplicą Zmartwychwstania". Prace wykończeniowe wykonano w 1981r. Na ścianie naprzeciw wejścia został wykonany z boazerii kontur Polski, na którym umieszczono dawno przygotowany obraz Jezusa Zmartwychwstałego z napisem "Jezu ufam Tobie". Na środku pomieszczenia ustawiono mensę. W kaplicy tej w okresie Bożego Narodzenia ustawiona jest szopka, a w Wielkim Tygodniu przygotowuje się Grób Pański.

W 1956 r. zakupiono dla świątyni organy. Jest to instrument 11-głosowy mechaniczny. Zbudowane zostały one na rozległym chórze umieszczonym ponad wejściem głównym do kościoła.

Poważną inwestycją było malowanie kościoła. Projekt polichromii wykonał Stanisław Szmuc z Krakowa. Po zatwierdzeniu projektu przez Kurię Biskupią przystąpiono do pracy. Praca polegała na usunięciu białkowanego tynku i nałożeniu nowego, a następnie na wykonaniu polichromii. Na ścianach nawy głównej namalowano sceny z życia świętych Apostołów Piotra i Pawła. Sufit ozdobiono scenami starotestamentalnymi. W nawach bocznych, wokół całego kościoła, rozmieszczono 14 stacji drogi krzyżowej. Stacje zostały wykonane techniką ingrafiti. Droga krzyżowa została erygowana i polichromia poświęcona podczas wizytacji kanonicznej, odbytej w 1971 r. przez ks. Bp Józefa Gucwę. W 1996 r. polichromia została odnowiona.

We wnętrzu świątyni w ciągu półwiecza umieszczono różne przedmioty, dostosowując je do potrzeb miejsca i charakteru wnętrza. Troska duszpasterza i parafian dotyczy także otoczenia zewnętrznego. Najważniejsze elementy otoczenia stanowią: dzwonnica i ogrodzenie parkanowe. Dzwonnica, z kamienia czerpanego z okolicy, została zbudowana w 1953 r. po stronie wschodniej kościoła. Jesienią zawisły na niej trzy dzwony zakupione we Wrocławiu o wadze 60 kg, 40 kg i 30 kg . W 1964 r. zakupiono dzwony większe, a poprzednie przekazano do Brzózy Królewskiej. "Nowe" noszą imiona "Maria", "Barbara", "Franciszek". Poświęceń dzwonów dokonywał, w 1953 r. i w 1964 r., ks. dziekan Julian Śmietana. Początkowo dzwony były rozhuśtywane przy pomocy łańcuchów. W 1984 r. zainstalowano elektryczny i automatyczny rozrusznik dzwonów. Rozpoczynając budowę, ówczesny proboszcz dokonał poświęcenia placu. Po latach, w 1964 r. plac kościelny otoczono parkanem, aby zachować charakter tego miejsca. Parafianie wraz z duszpasterzami troszczą się stale o wygląd otoczenia i wnętrza świątyni, wyrażając w ten sposób swój szacunek wobec miejsc poświęconych.